تاریخچه :
کوزه، سازی است خودصدا و عموما از جنس سفال که با ضربه مستقیم انگشتان دست نواخته میشود. این ساز با شکلها و شیوههای نواختن گوناگون در استانهای جنوبی و جنوب شرقی ایران دیده میشود. در هرمزگان کوزه را با نام جله میشناسند و نحوه نواختن آن با کوزهی سیستان متفاوت است. کوزه سیستانی دارای روش ساخت، پخت و همچنین خاک متفاوتی است و معمولاً آن را در کنار سینی گذاشته و مینوازند. بر خلاف تصور، کوزه با وجود سادگی ساختمان دارای صدادهی و تواناییهای بسیار بالایی در اجرای قطعات و ریتمهای مختلف دارد.
نمونههای دیگری از این ساز در فرهنگ آفریقا به خصوص کشور نیجریه موجود است که با نام اودو شناخته میشود. اودو در لغت به معنای ظرف سفالین است و همانند کوزهی ایرانی در گذشته کاربرد غیر موسیقیایی داشته است و به مرور زمان وارد مناسک خاص موسیقیایی شده است. این ساز که در فرهنگ آفریقایی دارای بار معنوی و اعتقادی نیز هست، شکل ظاهری آن با همتای ایرانیاش کمی متفاوت است و عموما حفرهای در کنار بدنه دارد.
امروزه اودوهای دارای پوست نیز به تولید رسیدهاند و در موسیقی استفاده از آنها بسیار رایج است. نوع دیگری از آن با نام گاتام در جنوب هندوستان موجود است . گاتام که سازی باستانی در هند به حساب میآید، از اودو و جله بزرگتر است و عموما بدون پوست یا حفرهای در بدنه میباشد. این ساز دارای تکنیکهای پیچیده و زیباست که سورنوریتهی آنرا متفاوت می نماید. سازهای دیگری از این خانواده با اسامی گوناگون موجود است ولی بهطور گسترده این سه نوع کوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند.
شیوهی تدریس کوزه
سه متد نوازندگی کوزه
شیوهی آموزش شامل یادگیری سه متد نوازندگی مربوط به سه ساز هم خانواده میباشد که تفاوتهایی با یکدیگر دارند. نخست شیوهی نوازندگی گاتام که کوزهای باستانی مربوط به جنوب هند است و دوم شیوهی نوازندگی اودو که کوزهای با تبار افریقایی از کشور نیجریه میباشد و سوم جعله که نوعی کوزه در جنوب ایران است و برای محتوای آموزشی از جزوه تالیفی روزبه زرعی استفاده میشود.
آموزش با تمرینات نوازندگی اودو آغاز می شود. پس از یادگیری حرکات پایهای و اکول صحیح، به اموزش ریتمهای کاربردی افریقایی پرداخته میشود. سپس به تمرینات کوزه در متد ایرانی میرسیم که همراه با فراگیری ریتمهای مربوطه و آشنایی با ادوار ایقاعی میباشد و در نهایت با شیوهی هندی، تکنیکهای مربوط به گاتام همراه با روش وزنخوانی و سیلابخوانی هندی موسوم به کوناکول، ادامه مییابد.
دورهی عالی
در دورهی عالی تکنیکهای تکمیلی برای فرمهای مختلف کوزه ، نوازندگی با کوزههای پوستدار، آشنایی با وزنها و دورهای ریتمیک پیچیده به همراه تکنوازی و همنوازی در چند سبک مختلف موسیقی پایان بخش مباحث خواهند بود.